Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές συνεντεύξεις του Θανάση σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή...
Ραδιοφωνικές συνεντεύξεις:
Ραδιοφωνική συνέντευξη(2005)
Ο Θανάσης μιλάει για το ξεκίνημά του, την πορεία του, τα έργα του, τις πηγές έμπνευσής του και για πολλά άλλα.
Συνέντευξη του Θανάση στις 14-2-2011 στην εκπομπή του Λάζαρου Ασημίδη στον Ράδιο Ε 103 στις Σέρρες.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Αποσπάσματα απο μια συνέντευξη του Θ.Παπακωνσταντίνου
στην Νετ 105,8 με τον δημοσιογραφο Γιώργο Τσάμπρα.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Μέρος 4ο
Μέρος 5ο
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου στο περιοδικό Μετρονόμο:
«Να σκύψουμε την κεφάλα μας να αφουγκραστούμε το παρόν»
Η συνέντευξη του Θανάση Παπακωνσταντίνου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ (τ. 39, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010)
Οι δημιουργίες του όρισαν το ελληνικό τραγούδι των δύο τελευταίων δεκαετιών. Από την «Αγία Νοσταλγία» μέχρι το «Σαμάνο», με βασική ενδιάμεση στάση τον κομβικό «Βραχνό Προφήτη», οικοδόμησε μία απόλυτα διακριτή αισθητική ταυτότητα. Μια ταυτότητα που βασίστηκε στο λιτό, «έναστρο» ποιητικό λόγο και στη νεωτερική - αλλά με σαφείς αναφορές στην παράδοση - μουσική φόρμα. Παρά την ανάδειξή του σε κορυφαίο τραγουδοποιό της γενιάς του, συνεχίζει να σαστίζει στη σκηνή, μιλάει λίγο, και απαιτεί να του απευθύνεσαι στον ενικό. Αυτές τις μέρες, ετοιμάζεται να αναζητήσει δισκογραφικά τον «ελάχιστο εαυτό» του· φαίνεται ότι, ως δηλωμένος θαυμαστής του Φίλιπ Γκλας, ο μινιμαλισμός του ταιριάζει… Ο κύριος Θανάσης Παπακωνσταντίνου!
ηρ.οικ.
«Ελάχιστος εαυτός»· μπορείς να μου αποκρυπτογραφήσεις αυτό το «μετριόφρονα» τίτλο;
Οι ονομασίες που δίνω στους δίσκους, προσπαθώ να ταιριάζουν κατά έναν ασαφή και μη περιγράψιμο τρόπο με το ύφος του περιεχομένου (συνήθως είναι τίτλοι τραγουδιών ή φράσεις από στίχους), να είναι αναπάντεχοι και να ιντριγκάρουν τον υποψήφιο ακροατή. «Ελάχιστος εαυτός» είναι ένας όρος που χρησιμοποιούνε κάποιοι νευροεπιστήμονες για να εκφράσουν ένα από τα δύο φαντάσματα που αποτελούν αυτό που ονομάζουμε «εγώ», «εαυτός», «συνείδηση» κλπ. Το άλλο φάντασμα είναι ο «εκτεταμένος εαυτός» αλλά ηχεί λιγότερο ποιητικός, γι’ αυτό και δεν τον χρησιμοποίησα. Παράβλεψα βέβαια με την επιλογή μου αυτή την ευκολία με την οποία μπορεί να υποστώ τη χλεύη του στυλ: «Ο ελάχιστος εαυτός με τις ελάχιστες πωλήσεις».
Πάντως, οι θαυμαστές σου τον περιμένουν το δίσκο εδώ και αρκετούς μήνες… Υπήρξαν τυχόν απρόοπτα, ή απλά διδάσκεις την αρετή της υπομονής;
Δεν χρειάζονται βιασύνες γι’ αυτά τα πράγματα. Μας κυνηγάει κανείς; Ο χρόνος δεν πιάνεται γιατί μάλλον δεν υπάρχει.
Άκουσα ότι ο δίσκος δεν θα κυκλοφορήσει από τη «Λύρα». Ασυμφωνία χαρακτήρων, ή ανάγκη εξερεύνησης νέων διαδρομών;
Το ζήτημα ήταν καθαρά οικονομικό.
Επίσης, είναι γνωστό ότι ετοιμάζετε και έναν δίσκο με τον Γιάννη Χαρούλη. Μπορείς να με κατατοπίσεις σχετικά;
Σιγά-σιγά παίρνει τη σειρά του. Το υλικό υπάρχει και είμαστε στη διαδικασία επιλογής των συνεργατών.
Παραμένω στον καινούργιο δίσκο. Γιατί ο Καρούζος;
Είναι από τους ποιητές που μου ταιριάζουν. Αλλά για να αποφύγουμε παρανοήσεις, μιλάμε για μία φράση του: «είμαι παντέρημος, όπως ο φέγγαρος ψηλά, ψηλά», ενταγμένη σε ένα τετράλεπτο ορχηστρικό κομμάτι.
Η ενασχόληση με πιο πειραματικές διαδρομές, όπως εκφράστηκε με τη «Βροχή από κάτω», θα έχει συνέχεια; Μήπως το κοινό και μια κάποια προσκόλλησή του στο γνωστό, στο οικείο, λειτουργεί ανασταλτικά για κάτι τέτοιο;
Στο νέο δίσκο υπάρχουν κάποια κομμάτια που θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι κοντά στο κλίμα της «Βροχής από κάτω». Μάλιστα το ομώνυμο του δίσκου τραγούδι είναι το πιό αγαπημένο μου, κυρίως γιατί είναι ανοίκειο και δημιουργεί μια ατμόσφαιρα «παράξενη», που με τη σειρά της μπορεί να δημιουργήσει στον ακροατή καινούργια, αβίωτα συναισθήματα. Σαν ακροατής, κυρίως αυτό αποζητάω από τη μουσική, να μου φανερώσει νέα συναισθηματικά πεδία. Όσο για τον κόσμο και αν λειτουργεί ανασταλτικά, σου λέω πως όχι. Με εκφράζει απόλυτα η ρήση του Μπουνιουέλ: «Είναι ανήθικο, στην τέχνη, να σκέφτεσαι τις επιπτώσεις».
Η είσοδός σου στο τραγούδι σημαδεύτηκε από την παρουσία του Χατζιδάκι (Αγώνες Κέρκυρας) και του Λοΐζου (ο δίσκος που δεν έγινε ποτέ). Τους σκέφτεσαι αυτούς τους δύο πότε-πότε; Σου λείπουν; Μας λείπουν;
Συνήθως μας λείπουν οι άνθρωποι - και τα άλλα όντα - όταν έχουμε συναναστραφεί μαζί τους. Τον Χατζιδάκι τον γνώρισα στιγμιαία ενώ με το Λοΐζο βρεθήκαμε αρκετές φορές κι έτσι αναπτύχθηκε μια αλληλοεκτίμηση που κεντρίζει περισσότερο τη μνήμη.
Αν η ερώτηση πάει προς την καλλιτεχνική απώλεια, έχω να πω πως αυτά που λέγονται για πνευματικούς ανθρώπους όταν φεύγουν, ότι δηλαδή αφήνουν δυσαναπλήρωτο κενό και άλλες τέτοιες τυπικότητες, εμένα μου ακούγονται κούφια λόγια. Το πνεύμα υπάρχει πάντοτε και παντού. Οι παρελθοντολάγνοι ή φοβούνται να μεγαλώσουν, ή έχουν παραιτηθεί απ’ τη ζωή. Ας σκύψουν την κεφάλα τους να αφουγκραστούν το παρόν.
Να επιμείνω λίγο στο παρελθόν; «Μαύρος γάτος», «Λεγεωνάριος»… Τι κρατάς από τη δεκαετία του ’80;
Δεν μπορώ να τεμαχίσω τη ζωή σε δεκαετίες, είναι μια συνεχής διαδικασία. Για τα συγκεκριμένα στιχάκια, πάντως, τώρα νοιώθω μια δυσφορία, δεν έχουν την εσωτερικότητα που θα ήθελα αλλά τότε που τα έγραψα προφανώς με αντιπροσώπευαν. Ευτυχώς δεν κυκλοφόρησαν πολλά εκείνης της εποχής.
Αργότερα, αναφέρθηκες στη «συστατική επιστολή» που σου έδωσε ο Νίκος Παπάζογλου με την παραγωγή της «Αγίας Νοσταλγίας». Μαζί με την επιστολή, σου παρέδωσε και την ανάγκη να περάσεις τη σκυτάλη στους επόμενους, όπως π.χ. με τη συνεργασία με τους Night on Earth;
Ναι, το θεωρώ σαν υποχρέωση να διευκολύνω, στο βαθμό που μου αναλογεί, προσπάθειες που νομίζω ότι αξίζουν να καταγραφούν. Ελπίζω να το κάνω και στο μέλλον, παρ’ ότι οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές.
Ενδεικτικά, ολοένα και περισσότεροι συνάδελφοί σου επιλέγουν τη διάθεση των καινούργιων έργων τους μέσα από τις εφημερίδες ή το διαδίκτυο. Ζούμε τελικά το τέλος της δισκογραφίας;
Επειδή τα πράγματα αλλάζουν πιά με γεωμετρική πρόοδο κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι μας ξημερώνει. Αλλά δεν είναι και για πανικό. Όσο υπάρχει έμπνευση και καλή υγεία, τα τραγουδάκια θα βρίσκουν τον τρόπο τους να ταξιδεύουν.
Πολύς λόγος γίνεται για την αγγλόφωνη σκηνή. Πώς βλέπεις περιπτώσεις όπως αυτή της Μόνικας, του Λόλεκ; Μπορούν να αποτελέσουν διέξοδο για το ελληνικό τραγούδι, ή μήπως έχουν υπερεκτιμηθεί από ένα ιδιότυπο, "εναλλακτικό" star-system;
Δεν το βλέπω στενά και εθνικιστικά. Στα μάτια μου η μουσική είναι η προσευχή του ανθρώπινου είδους στην πορεία του προς το άγνωστο. Δεν θα σταθώ στο αν στη χώρα που ζω υπάρχει μια δυστοκία αυτή την εποχή. Άσε που δε νομίζω ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα για να ψάχνουμε για διέξοδο. Γίνονται και θα γίνονται ωραία πράγματα. Μη σας ξεγελάει που δεν έχουν την πλατιά λαϊκότητα των παλιότερων. Όσα διατηρήσουν τη φρεσκάδα τους και μετά από εκατό - λέμε τώρα - χρόνια θα είναι άξια, ακόμα κι αν τα προσέξανε μια χούφτα άνθρωποι.
Πολλά από τα ενδιαφέροντα που γίνονται όντως τα συναντάμε στην αγγλόφωνη σκηνή. Αυτό συμβαίνει γιατί οι καλλιτέχνες αυτής της σκηνής συνήθως, ξέροντας καλά αγγλικά, ακούνε πολλά απο όσα γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο στο χώρο της μουσικής - έστω στο αγγλόφωνο κομμάτι της. Έτσι «ανοίγει» το μυαλό τους και με τη βοήθεια του ταλέντου μπορούν να προκόψουν. Ελλοχεύουν όμως και κάποια μειονεκτήματα. Πίσω από τη χρήση του αγγλικού στίχου μπορεί να κρύβουν κάποιοι την στιχουργική τους ανεπάρκεια, κάτι που θα φαινόταν αμέσως στην ελληνική γλώσσα. Επίσης, επηρεασμένοι από τους ξένους καλλιτέχνες που θαυμάζουν, αρκετοί υιοθετούν το γνωστό στυλάκι του ροκ σταρ και αργούν να βρουν τον προσωπικό τους αυθεντικό δρόμο. Και το κυριότερο, η μη χρήση της ελληνικής γλώσσας αφήνει έξω από το παιχνίδι το μεγαλύτερο μέρος των εν δυνάμει ακροατών.
Ένα μεγάλο μέρος του κοινού είναι συνηθισμένο στο να κρίνει καλλιτέχνες βάσει της ζωής και του χαρακτήρα τους, και όχι βάσει του έργου. Όταν βγήκε ο «Σαμάνος», άκουγα συχνά ότι «ο Σαββόπουλος είναι έτσι… έκανε αυτό… είπε εκείνο…». Τελικά, με ποια κριτήρια πρέπει να κρίνεται ένας καλλιτέχνης;
Είναι μια μεγάλη και ατέρμονη συζήτηση. Η άποψή μου είναι ότι κατά την αυθεντική στιγμή της γέννησης ενός έργου, ο δημιουργός γίνεται κάτι άλλο, ξεφεύγει από την καθημερινότητά του, από το είναι του και προσεγγίζει το άπειρο. Η στιγμή δηλαδή της δημιουργίας δεν είναι αντιπροσωπευτική του χαρακτήρα, του ήθους του καλλιτέχνη, αλλά απλώς εκείνη τη στιγμή ο τυχερός παίρνει μια μυτιά Απόλυτου. Έτσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί γιατί, ενώ η τέχνη είναι παρηγορητική, ο ποιών μπορεί να είναι στραβός και -εξ αυτού - ο κόσμος απαρηγόρητος. Βέβαια, είναι ωραίο και λυτρωτικό όταν συναντάς έναν δημιουργό που ο ανθρωπισμός και η στοχαστικότητά του συμβαδίζει με την παρηγοριά που πηγάζει από το έργο του. Δεν συμβαίνει συχνά αλλά δεν τρέχει και τίποτα. Έχω πειστεί ότι όσο πιο σημαντικό είναι το έργο, τόσο λιγότερη σημασία έχει ο δημιουργός του. Εξάλλου, τον χαρακτήρα του - αν είναι κακός - θα τον υποστούν πέντε-δέκα άνθρωποι ενώ το έργο του -αν έχει αξία - θα ευφραίνει πολλές ψυχές, εις τους αιώνας των αιώνων αμήν.
Θεωρώ τον «Σαμάνο» ως το πιο παρεξηγημένο και περισσότερο υποτιμημένο δίσκο σου. Συμφωνείς; Αν ναι, γιατί συνέβη αυτό;
Έχω την εντύπωση ότι φορτώθηκε τα βάρη της αρνητικότητας που δείχνουν κάποιοι προς τον Διονύση αλλά και τη δυσφορία τους για το ότι δεν μπαίνω σε καλούπια. Πιστεύω πια ότι έχει να κάνει μ’ αυτούς τους εξωγενείς παράγοντες κι όχι με την ποιότητα της μουσικής και των στίχων. Σίγουρα έχει να κάνει και με το γεγονός ότι δεν έχω παίξει αρκετά από τα τραγούδια του δίσκου στις ζωντανές εμφανίσεις, κάτι που θα επανορθώσω, αρχής γενομένης από τον φετινό χειμώνα.
Σε εκείνον το δίσκο, μίλησες για ήρωες όπως ο Τσε Γκεβάρα και ο Φορτίνο Σαμάνο σε μια εποχή εντελώς αντι-ηρωική. Ποιες είναι οι φιγούρες της δικής σου μυθολογίας;
Δεν πιστεύω σε ήρωες που η θύμισή τους συρρικνώνει την αυτοπεποίθηση του καθημερινού ανθρώπου και τον καθιστά ανίκανο να αντιδράσει. Δεν είχα ποτέ ήρωες παρά μόνο μια φωτογενή απελπισία. Και στα δύο κομμάτια πάντως που αναφέρεις, κυρίως την αντι-ηρωική πλευρά περιγράφω. Στο «Σαμάνο», στην πρώτη στροφή, βάζω τον Φορτίνο τη στιγμή της εκτέλεσής του να σκέφτεται όμορφες γυναίκες, ενώ στο «Ραμόν» ο σκοτωμένος αντάρτης βλέποντας την ομορφιά της ανοιξιάτικης γης-που δεν μπορεί να τη χαρεί πια - κλωτσάει με θυμό την καρδάρα και χύνει το γάλα. Ωχ! Τώρα το σκέφτηκα: ομορφιά εναντίον ιδεολογίας και στα δύο…
Ή και ομορφιά μαζί με ιδεολογία… Ο ιστορικός του μέλλοντος, πώς πιστεύεις ότι θα συμπυκνώσει τη συμβολή σου στο ελληνικό τραγούδι; Τι κόμισες σε αυτό;
Με συγχωρείς, Ηρακλή, αλλά είναι ερώτηση αυτή; Μπορεί κανείς μες στην άψη της δημιουργικότητας ή ακόμα και στην αγρανάπαυσή του να κάνει απολογισμό; Μόνο οι ανόητοι θα το αποτολμούσαν.
ΟΚ, το καταλαβαίνω. Πάντως, έχεις ως γνωστόν αποποιηθεί τον τίτλο του «έντεχνου τραγουδοποιού». Γιατί; Τι σου φέρνει στο νου αυτός ο όρος;
Το ζήτημα είναι ιδεολογικό. Δεν δέχομαι να με φυλακίζουν με τις λέξεις, να με καθορίζουν για να μπορούν να με χειριστούν.
Μία χαρακτηριστική συνιστώσα του έργου σου υπήρξε το πάντρεμα της παράδοσης με νεωτερικές μουσικές φόρμες. Πώς αντιλαμβάνεσαι την παράδοση;
Αυτή η μίξη έγινε άδολα και αβίαστα, χωρίς σκέψη και χωρίς ακαδημαϊσμό. Είμαι παιδί της υπαίθρου, στεριανό ψωράλογο. Ακόμα και η προφορά μου είναι στιγματισμένη από την καρακαμπίλα της Θεσσαλίας. Και ευτυχώς που οι δικοί μου τραγουδούσανε δημοτικά στο σπίτι και στην εργασία - ναι, υπήρχαν κάποτε κάποιοι που τραγουδούσαν χωρίς λόγο - κι έτσι είχα ένα μέτρο σύγκρισης, ένα αντίβαρο στην παιδική κρίσιμη ηλικία, όταν από την άλλη μεριά, από τα ραδιόφωνα - γιατί δεν υπήρχε άλλος τρόπος - δεχόμουνα τη χουντική ελαφροσκατίλα. Το έχω πει πολλές φορές, ας το πω ακόμα μια. Η παράδοση, και στη μουσική και στο στίχο, είναι όμορφη, λιτή, κοφτερή, αδιάλλακτη, περιπαικτική, τρομώδης, καίρια όπως η λάμα ενός μαχαιριού.
Ζεις, αν δεν κάνω λάθος, στον Τύρναβο, μακριά από τη μεγαλούπολη. Ποιες παραστάσεις σου έδωσε η παραμονή στην ελληνική επαρχία; Χρωστάμε σε αυτήν, άραγε, ένα κομμάτι του έργου σου;
Στον Τύρναβο έζησα μέχρι να τελειώσω το γυμνάσιο. Αργότερα στη Λάρισα και τα τελευταία χρόνια σε ένα μικρό χωριό στις παρυφές του Κισσάβου. Σίγουρα, πολλά από τα βιώματά μας περνάνε σε ότι κάνουμε αλλά, ειδικά στις «αφηρημένες» τέχνες, μεγαλύτερη τράπεζα πληροφοριών είναι το συλλογικό ασυνείδητο.
Τα τραγούδια σου έχουν ένα κινηματογραφικό άρωμα, μία πολλαπλότητα εικόνων και αφηγήσεων. Τελικά η σκηνοθεσία σου έμεινε κουσούρι; Ποιες ταινίες αγάπησες;
Φαίνεσαι διαβασμένος Ηρακλή. Οι πρώτες ταινίες που μου έρχονται στο νου είναι: Ο κλέφτης των ποδηλάτων, Το χάος, Αντρέι Ρουμπλιόφ, Ο νευρικός εραστής, Ο καιρός των τσιγγάνων, Il postino, Αλήθειες και Ψέματα, Ερωτική επιθυμία, Γόμμορα, Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο, Άσε το κακό να μπει. Άντε, φτάνει.
Έχεις δηλώσει ότι μαθήτευσες, ανάμεσα στα άλλα, στο έργο του Μάρει Μπούκτσιν και των κλασικών του αναρχισμού. Ενδεικτικά, στο «Σαν Μικέλε» αναφέρεσαι στον Μπακούνιν. Τι κρατάς από το πέρασμά σου από τον αναρχισμό;
Μάλλον εδώ ισχύει το λαρισαίικο «πέρασα και δεν ακούμπ’σα». Δεν είχα το σθένος να ακολουθήσω στην πράξη τις αρχές του αναρχισμού. Δεν ήμουνα ποτέ οργανωμένος. Είμαι μοναχικό άτομο με ερεβώδεις σκέψεις, ανίκανος να γλυκαθώ από το νέκταρ της συντροφικότητας. Έχω, νομίζω, μια αίσθηση δικαίου που με ψιλοκατευθύνει αλλά κατά τα άλλα βαδίζω στο περίπου, δεν έχω στέρεες ιδεολογικές βάσεις να με στηρίζουν. Αμφιταλαντεύομαι. Αναγνωρίζω ότι ο αναρχισμός είναι η ιδεολογία εκείνη που θέλει να προστατέψει, περισσότερο από κάθε άλλη, την ανθρώπινη - και όχι μόνο - αξιοπρέπεια. Αλλά δεν είναι η μόνη. Υπάρχουν κι άλλοι που παλεύουν για μια καλύτερη ζωή, για την ανέλιξη του ανθρώπου σε ψηλότερα επίπεδα πνευματικότητας, στοχασμού και απόλαυσης χωρίς να είναι αναρχικοί. Τελευταία έχει πέσει πολύ μισαλλοδοξία ακόμα και σ’ αυτόν το χώρο, το τελευταίο οχυρό της ελεύθερης σκέψης. Και με ζορίζει, αφού στα μάτια μου, η φιλοσοφία του αναρχισμού είναι ποίηση που βγήκε από το δρόμο της.
Υπάρχει περίπτωση να πραγματωθεί το «χαμένο όνειρο του ναύτη της Κροστάνδης», όπως λέει ένας στίχος σου από το «ποιος θα με θυμάται»; Τελικά, τι πήγε στραβά με το όραμα του σοσιαλισμού και της ανθρώπινης χειραφέτησης; Και ποια η συνέχεια;
Η περίπτωση της Κροστάνδης είναι χαρακτηριστικό δείγμα μισαλλοδοξίας από την πλευρά των Μπολσεβίκων αλλά και απόδειξη - άλλη μια - ότι η εξουσία φθείρει, ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα αλλά τα μέσα πρέπει να αντικαθρεφτίζουν αυτό που θέλεις να πετύχεις. Πώς να φτάσεις στην ανθρώπινη χειραφέτηση, όταν ο μηχανισμός που σε καθοδηγεί - ακόμα και με τις αγαθότερες των προθέσεων - είναι συγκεντρωτικός, καταπιεστικός και σε διαπλάθει έτσι ώστε να είσαι άβουλο όν χωρίς κρίση; Οι ναύτες της Κροστάνδης συμμετείχαν στον κοινό αγώνα κατά του Τσάρου αλλά μετά, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν μια μορφή άμεσης δημοκρατίας που είχαν φτιάξει, ήρθαν σε σύγκρουση με τους μπολσεβίκους που είχαν την κεντρική εξουσία. Αποτέλεσμα, η εξολόθρευσή τους από τους πρώην συντρόφους. Να θυμηθούμε και την Ισπανία του ’36; Όσο για το ποιά θα είναι η συνέχεια, δεν μπορώ να το ξέρω. Ποιά θα ήθελα να είναι, το ξέρω: Η αμεσοδημοκρατία, το χαμένο όνειρο του ναύτη της Κροστάνδης.
«όσες κι αν χτίζουν φυλακές / και αν ο κλοιός στενεύει / ο νους μας είναι αληταριό / που όλο θα δραπετεύει»· ένας στίχος που έχει σημαδέψει το έργο σου. Επαρκεί σήμερα η δραπέτευση του νου για να βγούμε από τις φυλακές του ΔΝΤ και της εκμετάλλευσης;
Δεν εννοώ να ξεφεύγεις από τα προβλήματα μέσα από τη φαντασίωση ή την τρέλα αλλά να δείχνεις στη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου ότι δεν υποτάσσεσαι.
Και κάτι «ελαφρύ» για το τέλος. Το «κερασάκι στην πάστα», η ΑΕΛ δηλαδή, απέκτησε καινούργιο γήπεδο. Θα αγοράσεις εισιτήριο διαρκείας, ή απέχεις γενικώς από τα γήπεδα;
Πάντα μου άρεσε να παίζω ποδόσφαιρο. Να παρακολουθώ, πολύ πιο λίγο. Και, αν εξαιρέσουμε την παιδική ηλικία, δεν ήμουν ποτέ οπαδός. Το να είσαι οπαδός, σε μεγαλύτερη ηλικία, είναι μιά καθαρά αντιδραστική στάση γιατί σημαίνει ότι θα υποστηρίξεις την ομάδα σου ακόμα κι όταν δεν έχει το δίκιο με το μέρος της. Σε αντίθεση με τη σπουδαία πνευματική στάση όσων αγωνίζονται για να μην αδικούνται οι άλλοι. Και καταλήγω με αυτό που δήλωσε ο Γκορ Βιντάλ: «Η νίκη δεν είναι και τίποτα σπουδαίο, γιατί σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να χάσει».
Πέμπτη, 22 Ιανουάριος 2009 05:00 Μαθιός Φρατζεσκάκης
Συνέντευξη Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Δεν νομίζω ότι στον τομέα της έμπνευσης παίζει τόσο ρόλο το εξωτερικό περιβάλλον όσο το εσωτερικό, αυτό που έχεις μέσα σου.
Θανάσης Παπακωνσταντίνου, συνθέτης
Συνέντευξη – παρουσίαση: Αντώνης Περιβολάκης
Επιμέλεια: Ματθαίος Φραντζεσκάκης
Το καλοκαίρι Ο Διονύσης Σαββόπουλος και ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έπαιξαν και στα Χανιά, στα πλαίσια της θερινής συναυλιακής περιοδείας τους. Με τον Θανάση, παλιό γνώριμο της "Πυξίδας", είχαμε μια συζήτηση και σας παρουσιάζουμε εδώ ένα μέρος της. Αμέσως μετά παρουσιάζουμε τον δίσκο "Σαμάνος" που είναι και η τελευταία δισκογραφική δουλειά του ενώ προχωράμε και στην παρουσίαση της πρώτης δικής του παραγωγής στην οποία δεν είναι ο ίδιος μέσα. Πρόκειται για τους - επίσης γνώριμους στην "Πυξίδα" -Night On Earthκαι την δουλειά τους "Second Hand"
Θανάση, να μας πεις πρώτα για τη συνεργασία σας με τον Διονύση που λειτούργησε σε δύο επίπεδα. Το ένα ήταν οι συναυλίες σας το χειμώνα στην Αθήνα και που συνεχίστηκαν με καλοκαιρινή περιοδεία, και το δεύτερο επίπεδο η δημιουργία αυτού του δίσκου, του "Σαμάνου". Θέλω να μιλήσουμε και για τη θεματική του δίσκου και για την συνεργασία αυτή καθ΄ αυτή.
Η συνεργασία μας ξεκίνησε ως δισκογραφική. Απευθύνθηκα στο Διονύση να τραγουδήσει τα τραγούδια, τα τραγούδια μου υπήρχανε, δεν έγιναν ειδικά για τον Σαββόπουλο. Προσπάθησα να βρω
Θανάσης Παπακωνσταντίνου-Η συνέντευξη Πηγή: Παραλληλογράφος
Θα ήθελες κατ’ αρχήν να πεις κάτι για την πρόσφατη μεγάλη απώλεια της ελληνικής μουσικής, τον θάνατο του Νίκου Παπάζογλου;
Ένας άνθρωπος με συνεπή πορεία, από το «Η Εκδίκηση Της Γυφτιάς» μέχρι τις τελευταίες του προσωπικές δουλειές, μια πορεία που προσέφερε πολλά στην ελληνική μουσική. Προσέφερε όμως και στους ομότεχνούς του βοηθώντας, ανοίγοντας τον δρόμο σε αρκετούς από αυτούς, ένας εκ των οποίων ήμουν κι εγώ. Να μην ξεχάσω βέβαια και το στούντιό του, το «Αγροτικόν», όπου όχι μόνον ηχογραφήθηκαν τόσοι σπουδαίοι δίσκοι, αλλά, όπως ξέρει όποιος είχε μπει εκεί, είχε μια ατμόσφαιρα σχεδόν μυσταγωγίας, η αίθουσα ηχογραφήσεων ήταν κυριολεκτικά σαν να αγκαλιάζει τους μουσικούς. Και βέβαια ο κόσμος τον αντάμειψε γενναιόδωρα για όλα αυτά με την τόση αγάπη που πάντα του έδειχνε…
Σε έχει επηρεάσει στην προσωπική σου ζωή, από οικονομικής πλευράς και/ή όποιας άλλης, η «εποχή του Μνημονίου»;
Έχω γνωστό που αυτοκτόνησε για οικονομικούς -κυρίως- λόγους και άλλους που βρίσκονται στα πρόθυρα της απελπισίας για τον ίδιο λόγο. Δεν γίνεται να είμαι απαθής απέναντι σ’ αυτό…
Ας αρχίσουμε ανάποδα αυτή τη φορά, κάνοντας την αυτοκριτική μας. Εγώ, εσύ, όλοι μας, όλοι οι πολίτες αυτής της χώρας φταίμε, έχουμε μερίδιο για το ότι φτάσαμε σε αυτό το χάλι;
Η κρίση αυτή που μας έχει επιβληθεί και ξεζουμίσει είναι κρίση της οικονομίας της εκμετάλλευσης και δεν βλέπω γιατί πρέπει να φορτώνονται με ενοχές οι πολίτες που είναι οι τελευταίες τρύπες του ζουρνά. Το μόνο που μπορώ να προσάψω είναι μια ελαφρομυαλιά σ’ όσους «τσίμπησαν» και ξόδευαν πάνω από τις αντοχές τους.
Κατάγεσαι και ζεις ακόμη σε μια κατ’ εξοχήν αγροτική περιοχή, πιθανότατα το πιο κατάλληλο μέρος για γεωργία στην Ελλάδα. Μια από τις αιτίες που μας έφεραν στο σημείο να έχουμε αυτό το τεράστιο χρέος είναι βέβαια η διάλυση του παραγωγικού ιστού της χώρας, διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από τη μεταπολίτευση και άρχισε βέβαια από τη γεωργία. Αυτό που θέλω να μου πεις από την προσωπική σου εμπειρία, από όσα βλέπεις γύρω σου όλα αυτά τα χρόνια, είναι αν οι ίδιοι οι αγρότες είναι θύματα ή συνένοχοι σε αυτή την υπόθεση.
Κυρίως είναι θύματα… Γιατί το μέγιστο του κόπου τους πηγαίνει στις εταιρείες φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και στους εμπόρους. Αλλά είναι και θύτες γιατί στο όνομα του κέρδους ρίχνουν, χωρίς αναστολές οι περισσότεροι, διάφορα δηλητήρια στις καλλιέργειές τους καταστρέφοντας το φυσικό περιβάλλον και βάζοντας σε κίνδυνο τις ζωές των καταναλωτών αλλά και τις δικές τους.
Θα σου ζητήσω να θυμηθείς το επάγγελμα που σπούδασες και ασκούσες αρκετά παλαιότερα για να μου απαντήσεις σε κάτι. Δημόσια έργα, αυτό το τεράστιο ζήτημα που σχετίζεται με τη χρεωκοπία μας και όχι μόνο… Πες μου λοιπόν ως μηχανικός τόσο τα περιβόητα ολυμπιακά όσο και όλα τα υπόλοιπα, από δρόμους μέχρι το μικρότερο σχολείο, τα πληρώνουμε σε υπέρμετρα μεγάλο κόστος ή όχι; Αν ναι, γιατί διάβολο συμβαίνει αυτό; Και κυρίως υπήρχε, υπάρχει τρόπος να τα πληρώνουμε λιγότερο και να είναι της ίδιας ή και καλύτερης ίσως ποιότητας;
Σε μια κοινωνία που έχει θεοποιήσει το κέρδος είναι λογικό να συμβαίνουν αυτά. Η λύση κατ’ εμέ είναι η διάσπαση του κράτους σε μικρές αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες, όπου οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους, συναποφασίζουν αμεσοδημοκρατικά και, όσον αφορά τα διάφορα έργα, συμμετέχουν στην κατασκευή ή συνεπιστατούν όταν δεν μπορούν να το φτιάξουν οι ίδιοι.
Και με την ευκαιρία χάρηκες ή λυπήθηκες που μας πήραν πίσω τους Μεσογειακούς και δεν θα μπορέσει να ζήσει και η Θεσσαλία τις στιγμές «αθλητικού κλέους» που έζησε η Αθήνα το 2004;
Καρφί δεν μου καίγεται για τους αγώνες της ντόπας!
Ξέροντας ότι συμμετέχεις σε αυτό το κίνημα τι θα είχες να απαντήσεις στους κυβερνητικούς ή όποιους άλλους θα σου έλεγαν ότι μη πληρώνοντας διόδια πρώτον επιβαρύνεις το εθνικό μας χρέος, δεύτερον -και όπως οι φοροδιαφεύγοντες- κλέβεις τους συμπολίτες σου και τρίτον συμβάλλεις στην περαιτέρω υποβάθμιση της ζωής στη χώρα;
Η συμμετοχή μου στο κίνημα δηλώνει ανυπακοή απέναντι σε άδικους νόμους. Δεν πρέπει να σκύβουμε το κεφάλι και να σεβόμαστε νόμους που είναι αποτέλεσμα συναλλαγής μεταξύ ξεφτιλισμένων πολιτικών και άπληστων μεγαλοτάδε. Δεν είναι καμιά μεγάλη επανάσταση το κίνημα κατά των διοδίων. Είναι όμως μιά αρχή, ένας πυρήνας που θα μας εθίσει στην ακηδεμόνευτη αλληλεγγύη, ένα δοκιμαστήριο για να ξεπεράσουμε τον φόβο που τόσο επίμονα σταλάζουν μέσα μας οι εξουσιάζοντες.
Τελικά, με το χέρι στην καρδιά, πιστεύεις ότι υπήρχε άλλος τρόπος δανεισμού ή η τρόικα ήταν μονόδρομος;
Νομίζω ότι η λύση -επώδυνη αλλά παλικαρίσια- ήταν να πούμε στους δανειστές «πάρτε την τρόικά μας» και να γυρίσουμε στη δραχμή ή σε οποιοδήποτε άλλο σκατονόμισμα θέλαμε. Οι οικονομικές απώλειες θα ήταν πιο δίκαιες και μετά από καμιά εικοσαριά χρόνια θα περνούσαμε και πάλι το κατώφλι της τρυφηλότητας.
Και για να φύγουμε λίγο από τα δικά μας, αλλά μένοντας στο θέμα και στη γειτονιά μας, βλέπεις αυτά που συμβαίνουν στις αραβικές χώρες ως θετική εξέλιξη ή είσαι από εκείνους τους σκεπτικιστές που φοβούνται ένα καπέλωμα της λαϊκής εξέγερσης από τον θρησκευτικό, ισλαμικό φονταμενταλισμό με αποτέλεσμα μια κατάσταση ίσως χειρότερη και από αυτή που επικρατούσε ως τώρα;
Είμαι υπέρ της ελευθερίας και ενάντια στη μισαλλοδοξία απ’ όπου κι αν προέρχεται, από τα δεξιά, τα αριστερά ή οπουδήποτε αλλού. Στις χώρες αυτές υπήρχαν δικατατορικά / απολυταρχικά καθεστώτα και ήταν φυσικό οι άνθρωποι να ξεσηκωθούν εναντίον τους. Θέλω να πιστεύω ότι οι εξεγέρσεις δεν θα οδηγήσουν σε άλλου τύπου, αλλά εξίσου μη δημοκρατικές καταστάσεις.
Από εκεί και πέρα καλό είναι οι λαοί να αφήνονται να λύνουν μόνοι τα προβλήματά τους και σαφώς με ενοχλεί η ανάμειξη Αμερικανών και ΝΑΤΟ στη Λιβύη. Δεν αποτελεί όμως έκπληξη καθώς οι Αμερικανοί παίζουν τον ρόλο του χωροφύλακα της περιοχής εδώ και δεκαετίες.
Μιλώντας για δυσάρεστες εκπλήξεις σε σόκαρε η πυρηνική καταστροφή στην Ιαπωνία;
Αν κάτι είναι σοκαριστικό, είναι η ηλιθιότητα των Ιαπώνων, είναι η χώρα που πρώτη υπέστη μια τεράστια καταστροφή εξ αιτίας της πυρηνικής ενέργειας και όχι μόνο πολύ σύντομα άρχισαν να τη χρησιμοποιούν οι ίδιοι, αλλά και, όπως αποδείχθηκε, ιδιαίτερα εκτεταμένα. Δεν θα μπορούσα να είμαι περισσότερο αντίθετος στην πυρηνική ενέργεια για πολλούς λόγους και ένας από αυτούς είναι ότι είναι και ο πιο συγκεντρωτικός από όλους τους τρόπους παραγωγής ενέργειας. Θα μπορούσα, μιλώντας σε επιστημονικό πλαίσιο, να τον παραλληλίσω με τη δικτατορία, τόσο συγκεντρωτικός είναι από τεχνολογικής πλευράς. Θα ήθελα επίσης να πω πως το ότι είναι ένας φθηνός τρόπος παραγωγής ενέργειας δεν είναι απλά ένας μύθος, αλλά ένα ψέμα που προσπαθούν να μας κάνουν να χάψουμε οι υποστηρικτές της. Αν συνυπολογιστεί το κόστος συντήρησης των εγκαταστάσεων, διαχείρισης των καταλοίπων και προφύλαξης από αυτά και η περιβαλλοντική επιβάρυνση είναι σαφέστατα το δαπανηρότερο είδος ενέργειας
Ραδιοφωνικές συνεντεύξεις:
Ραδιοφωνική συνέντευξη(2005)
Ο Θανάσης μιλάει για το ξεκίνημά του, την πορεία του, τα έργα του, τις πηγές έμπνευσής του και για πολλά άλλα.
Συνέντευξη του Θανάση στις 14-2-2011 στην εκπομπή του Λάζαρου Ασημίδη στον Ράδιο Ε 103 στις Σέρρες.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Αποσπάσματα απο μια συνέντευξη του Θ.Παπακωνσταντίνου
στην Νετ 105,8 με τον δημοσιογραφο Γιώργο Τσάμπρα.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Μέρος 4ο
Μέρος 5ο
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου στο περιοδικό Μετρονόμο:
«Να σκύψουμε την κεφάλα μας να αφουγκραστούμε το παρόν»
Η συνέντευξη του Θανάση Παπακωνσταντίνου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ (τ. 39, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010)
Οι δημιουργίες του όρισαν το ελληνικό τραγούδι των δύο τελευταίων δεκαετιών. Από την «Αγία Νοσταλγία» μέχρι το «Σαμάνο», με βασική ενδιάμεση στάση τον κομβικό «Βραχνό Προφήτη», οικοδόμησε μία απόλυτα διακριτή αισθητική ταυτότητα. Μια ταυτότητα που βασίστηκε στο λιτό, «έναστρο» ποιητικό λόγο και στη νεωτερική - αλλά με σαφείς αναφορές στην παράδοση - μουσική φόρμα. Παρά την ανάδειξή του σε κορυφαίο τραγουδοποιό της γενιάς του, συνεχίζει να σαστίζει στη σκηνή, μιλάει λίγο, και απαιτεί να του απευθύνεσαι στον ενικό. Αυτές τις μέρες, ετοιμάζεται να αναζητήσει δισκογραφικά τον «ελάχιστο εαυτό» του· φαίνεται ότι, ως δηλωμένος θαυμαστής του Φίλιπ Γκλας, ο μινιμαλισμός του ταιριάζει… Ο κύριος Θανάσης Παπακωνσταντίνου!
ηρ.οικ.
«Ελάχιστος εαυτός»· μπορείς να μου αποκρυπτογραφήσεις αυτό το «μετριόφρονα» τίτλο;
Οι ονομασίες που δίνω στους δίσκους, προσπαθώ να ταιριάζουν κατά έναν ασαφή και μη περιγράψιμο τρόπο με το ύφος του περιεχομένου (συνήθως είναι τίτλοι τραγουδιών ή φράσεις από στίχους), να είναι αναπάντεχοι και να ιντριγκάρουν τον υποψήφιο ακροατή. «Ελάχιστος εαυτός» είναι ένας όρος που χρησιμοποιούνε κάποιοι νευροεπιστήμονες για να εκφράσουν ένα από τα δύο φαντάσματα που αποτελούν αυτό που ονομάζουμε «εγώ», «εαυτός», «συνείδηση» κλπ. Το άλλο φάντασμα είναι ο «εκτεταμένος εαυτός» αλλά ηχεί λιγότερο ποιητικός, γι’ αυτό και δεν τον χρησιμοποίησα. Παράβλεψα βέβαια με την επιλογή μου αυτή την ευκολία με την οποία μπορεί να υποστώ τη χλεύη του στυλ: «Ο ελάχιστος εαυτός με τις ελάχιστες πωλήσεις».
Πάντως, οι θαυμαστές σου τον περιμένουν το δίσκο εδώ και αρκετούς μήνες… Υπήρξαν τυχόν απρόοπτα, ή απλά διδάσκεις την αρετή της υπομονής;
Δεν χρειάζονται βιασύνες γι’ αυτά τα πράγματα. Μας κυνηγάει κανείς; Ο χρόνος δεν πιάνεται γιατί μάλλον δεν υπάρχει.
Άκουσα ότι ο δίσκος δεν θα κυκλοφορήσει από τη «Λύρα». Ασυμφωνία χαρακτήρων, ή ανάγκη εξερεύνησης νέων διαδρομών;
Το ζήτημα ήταν καθαρά οικονομικό.
Επίσης, είναι γνωστό ότι ετοιμάζετε και έναν δίσκο με τον Γιάννη Χαρούλη. Μπορείς να με κατατοπίσεις σχετικά;
Σιγά-σιγά παίρνει τη σειρά του. Το υλικό υπάρχει και είμαστε στη διαδικασία επιλογής των συνεργατών.
Παραμένω στον καινούργιο δίσκο. Γιατί ο Καρούζος;
Είναι από τους ποιητές που μου ταιριάζουν. Αλλά για να αποφύγουμε παρανοήσεις, μιλάμε για μία φράση του: «είμαι παντέρημος, όπως ο φέγγαρος ψηλά, ψηλά», ενταγμένη σε ένα τετράλεπτο ορχηστρικό κομμάτι.
Η ενασχόληση με πιο πειραματικές διαδρομές, όπως εκφράστηκε με τη «Βροχή από κάτω», θα έχει συνέχεια; Μήπως το κοινό και μια κάποια προσκόλλησή του στο γνωστό, στο οικείο, λειτουργεί ανασταλτικά για κάτι τέτοιο;
Στο νέο δίσκο υπάρχουν κάποια κομμάτια που θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι κοντά στο κλίμα της «Βροχής από κάτω». Μάλιστα το ομώνυμο του δίσκου τραγούδι είναι το πιό αγαπημένο μου, κυρίως γιατί είναι ανοίκειο και δημιουργεί μια ατμόσφαιρα «παράξενη», που με τη σειρά της μπορεί να δημιουργήσει στον ακροατή καινούργια, αβίωτα συναισθήματα. Σαν ακροατής, κυρίως αυτό αποζητάω από τη μουσική, να μου φανερώσει νέα συναισθηματικά πεδία. Όσο για τον κόσμο και αν λειτουργεί ανασταλτικά, σου λέω πως όχι. Με εκφράζει απόλυτα η ρήση του Μπουνιουέλ: «Είναι ανήθικο, στην τέχνη, να σκέφτεσαι τις επιπτώσεις».
Η είσοδός σου στο τραγούδι σημαδεύτηκε από την παρουσία του Χατζιδάκι (Αγώνες Κέρκυρας) και του Λοΐζου (ο δίσκος που δεν έγινε ποτέ). Τους σκέφτεσαι αυτούς τους δύο πότε-πότε; Σου λείπουν; Μας λείπουν;
Συνήθως μας λείπουν οι άνθρωποι - και τα άλλα όντα - όταν έχουμε συναναστραφεί μαζί τους. Τον Χατζιδάκι τον γνώρισα στιγμιαία ενώ με το Λοΐζο βρεθήκαμε αρκετές φορές κι έτσι αναπτύχθηκε μια αλληλοεκτίμηση που κεντρίζει περισσότερο τη μνήμη.
Αν η ερώτηση πάει προς την καλλιτεχνική απώλεια, έχω να πω πως αυτά που λέγονται για πνευματικούς ανθρώπους όταν φεύγουν, ότι δηλαδή αφήνουν δυσαναπλήρωτο κενό και άλλες τέτοιες τυπικότητες, εμένα μου ακούγονται κούφια λόγια. Το πνεύμα υπάρχει πάντοτε και παντού. Οι παρελθοντολάγνοι ή φοβούνται να μεγαλώσουν, ή έχουν παραιτηθεί απ’ τη ζωή. Ας σκύψουν την κεφάλα τους να αφουγκραστούν το παρόν.
Να επιμείνω λίγο στο παρελθόν; «Μαύρος γάτος», «Λεγεωνάριος»… Τι κρατάς από τη δεκαετία του ’80;
Δεν μπορώ να τεμαχίσω τη ζωή σε δεκαετίες, είναι μια συνεχής διαδικασία. Για τα συγκεκριμένα στιχάκια, πάντως, τώρα νοιώθω μια δυσφορία, δεν έχουν την εσωτερικότητα που θα ήθελα αλλά τότε που τα έγραψα προφανώς με αντιπροσώπευαν. Ευτυχώς δεν κυκλοφόρησαν πολλά εκείνης της εποχής.
Αργότερα, αναφέρθηκες στη «συστατική επιστολή» που σου έδωσε ο Νίκος Παπάζογλου με την παραγωγή της «Αγίας Νοσταλγίας». Μαζί με την επιστολή, σου παρέδωσε και την ανάγκη να περάσεις τη σκυτάλη στους επόμενους, όπως π.χ. με τη συνεργασία με τους Night on Earth;
Ναι, το θεωρώ σαν υποχρέωση να διευκολύνω, στο βαθμό που μου αναλογεί, προσπάθειες που νομίζω ότι αξίζουν να καταγραφούν. Ελπίζω να το κάνω και στο μέλλον, παρ’ ότι οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές.
Ενδεικτικά, ολοένα και περισσότεροι συνάδελφοί σου επιλέγουν τη διάθεση των καινούργιων έργων τους μέσα από τις εφημερίδες ή το διαδίκτυο. Ζούμε τελικά το τέλος της δισκογραφίας;
Επειδή τα πράγματα αλλάζουν πιά με γεωμετρική πρόοδο κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι μας ξημερώνει. Αλλά δεν είναι και για πανικό. Όσο υπάρχει έμπνευση και καλή υγεία, τα τραγουδάκια θα βρίσκουν τον τρόπο τους να ταξιδεύουν.
Πολύς λόγος γίνεται για την αγγλόφωνη σκηνή. Πώς βλέπεις περιπτώσεις όπως αυτή της Μόνικας, του Λόλεκ; Μπορούν να αποτελέσουν διέξοδο για το ελληνικό τραγούδι, ή μήπως έχουν υπερεκτιμηθεί από ένα ιδιότυπο, "εναλλακτικό" star-system;
Δεν το βλέπω στενά και εθνικιστικά. Στα μάτια μου η μουσική είναι η προσευχή του ανθρώπινου είδους στην πορεία του προς το άγνωστο. Δεν θα σταθώ στο αν στη χώρα που ζω υπάρχει μια δυστοκία αυτή την εποχή. Άσε που δε νομίζω ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα για να ψάχνουμε για διέξοδο. Γίνονται και θα γίνονται ωραία πράγματα. Μη σας ξεγελάει που δεν έχουν την πλατιά λαϊκότητα των παλιότερων. Όσα διατηρήσουν τη φρεσκάδα τους και μετά από εκατό - λέμε τώρα - χρόνια θα είναι άξια, ακόμα κι αν τα προσέξανε μια χούφτα άνθρωποι.
Πολλά από τα ενδιαφέροντα που γίνονται όντως τα συναντάμε στην αγγλόφωνη σκηνή. Αυτό συμβαίνει γιατί οι καλλιτέχνες αυτής της σκηνής συνήθως, ξέροντας καλά αγγλικά, ακούνε πολλά απο όσα γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο στο χώρο της μουσικής - έστω στο αγγλόφωνο κομμάτι της. Έτσι «ανοίγει» το μυαλό τους και με τη βοήθεια του ταλέντου μπορούν να προκόψουν. Ελλοχεύουν όμως και κάποια μειονεκτήματα. Πίσω από τη χρήση του αγγλικού στίχου μπορεί να κρύβουν κάποιοι την στιχουργική τους ανεπάρκεια, κάτι που θα φαινόταν αμέσως στην ελληνική γλώσσα. Επίσης, επηρεασμένοι από τους ξένους καλλιτέχνες που θαυμάζουν, αρκετοί υιοθετούν το γνωστό στυλάκι του ροκ σταρ και αργούν να βρουν τον προσωπικό τους αυθεντικό δρόμο. Και το κυριότερο, η μη χρήση της ελληνικής γλώσσας αφήνει έξω από το παιχνίδι το μεγαλύτερο μέρος των εν δυνάμει ακροατών.
Ένα μεγάλο μέρος του κοινού είναι συνηθισμένο στο να κρίνει καλλιτέχνες βάσει της ζωής και του χαρακτήρα τους, και όχι βάσει του έργου. Όταν βγήκε ο «Σαμάνος», άκουγα συχνά ότι «ο Σαββόπουλος είναι έτσι… έκανε αυτό… είπε εκείνο…». Τελικά, με ποια κριτήρια πρέπει να κρίνεται ένας καλλιτέχνης;
Είναι μια μεγάλη και ατέρμονη συζήτηση. Η άποψή μου είναι ότι κατά την αυθεντική στιγμή της γέννησης ενός έργου, ο δημιουργός γίνεται κάτι άλλο, ξεφεύγει από την καθημερινότητά του, από το είναι του και προσεγγίζει το άπειρο. Η στιγμή δηλαδή της δημιουργίας δεν είναι αντιπροσωπευτική του χαρακτήρα, του ήθους του καλλιτέχνη, αλλά απλώς εκείνη τη στιγμή ο τυχερός παίρνει μια μυτιά Απόλυτου. Έτσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί γιατί, ενώ η τέχνη είναι παρηγορητική, ο ποιών μπορεί να είναι στραβός και -εξ αυτού - ο κόσμος απαρηγόρητος. Βέβαια, είναι ωραίο και λυτρωτικό όταν συναντάς έναν δημιουργό που ο ανθρωπισμός και η στοχαστικότητά του συμβαδίζει με την παρηγοριά που πηγάζει από το έργο του. Δεν συμβαίνει συχνά αλλά δεν τρέχει και τίποτα. Έχω πειστεί ότι όσο πιο σημαντικό είναι το έργο, τόσο λιγότερη σημασία έχει ο δημιουργός του. Εξάλλου, τον χαρακτήρα του - αν είναι κακός - θα τον υποστούν πέντε-δέκα άνθρωποι ενώ το έργο του -αν έχει αξία - θα ευφραίνει πολλές ψυχές, εις τους αιώνας των αιώνων αμήν.
Θεωρώ τον «Σαμάνο» ως το πιο παρεξηγημένο και περισσότερο υποτιμημένο δίσκο σου. Συμφωνείς; Αν ναι, γιατί συνέβη αυτό;
Έχω την εντύπωση ότι φορτώθηκε τα βάρη της αρνητικότητας που δείχνουν κάποιοι προς τον Διονύση αλλά και τη δυσφορία τους για το ότι δεν μπαίνω σε καλούπια. Πιστεύω πια ότι έχει να κάνει μ’ αυτούς τους εξωγενείς παράγοντες κι όχι με την ποιότητα της μουσικής και των στίχων. Σίγουρα έχει να κάνει και με το γεγονός ότι δεν έχω παίξει αρκετά από τα τραγούδια του δίσκου στις ζωντανές εμφανίσεις, κάτι που θα επανορθώσω, αρχής γενομένης από τον φετινό χειμώνα.
Σε εκείνον το δίσκο, μίλησες για ήρωες όπως ο Τσε Γκεβάρα και ο Φορτίνο Σαμάνο σε μια εποχή εντελώς αντι-ηρωική. Ποιες είναι οι φιγούρες της δικής σου μυθολογίας;
Δεν πιστεύω σε ήρωες που η θύμισή τους συρρικνώνει την αυτοπεποίθηση του καθημερινού ανθρώπου και τον καθιστά ανίκανο να αντιδράσει. Δεν είχα ποτέ ήρωες παρά μόνο μια φωτογενή απελπισία. Και στα δύο κομμάτια πάντως που αναφέρεις, κυρίως την αντι-ηρωική πλευρά περιγράφω. Στο «Σαμάνο», στην πρώτη στροφή, βάζω τον Φορτίνο τη στιγμή της εκτέλεσής του να σκέφτεται όμορφες γυναίκες, ενώ στο «Ραμόν» ο σκοτωμένος αντάρτης βλέποντας την ομορφιά της ανοιξιάτικης γης-που δεν μπορεί να τη χαρεί πια - κλωτσάει με θυμό την καρδάρα και χύνει το γάλα. Ωχ! Τώρα το σκέφτηκα: ομορφιά εναντίον ιδεολογίας και στα δύο…
Ή και ομορφιά μαζί με ιδεολογία… Ο ιστορικός του μέλλοντος, πώς πιστεύεις ότι θα συμπυκνώσει τη συμβολή σου στο ελληνικό τραγούδι; Τι κόμισες σε αυτό;
Με συγχωρείς, Ηρακλή, αλλά είναι ερώτηση αυτή; Μπορεί κανείς μες στην άψη της δημιουργικότητας ή ακόμα και στην αγρανάπαυσή του να κάνει απολογισμό; Μόνο οι ανόητοι θα το αποτολμούσαν.
ΟΚ, το καταλαβαίνω. Πάντως, έχεις ως γνωστόν αποποιηθεί τον τίτλο του «έντεχνου τραγουδοποιού». Γιατί; Τι σου φέρνει στο νου αυτός ο όρος;
Το ζήτημα είναι ιδεολογικό. Δεν δέχομαι να με φυλακίζουν με τις λέξεις, να με καθορίζουν για να μπορούν να με χειριστούν.
Μία χαρακτηριστική συνιστώσα του έργου σου υπήρξε το πάντρεμα της παράδοσης με νεωτερικές μουσικές φόρμες. Πώς αντιλαμβάνεσαι την παράδοση;
Αυτή η μίξη έγινε άδολα και αβίαστα, χωρίς σκέψη και χωρίς ακαδημαϊσμό. Είμαι παιδί της υπαίθρου, στεριανό ψωράλογο. Ακόμα και η προφορά μου είναι στιγματισμένη από την καρακαμπίλα της Θεσσαλίας. Και ευτυχώς που οι δικοί μου τραγουδούσανε δημοτικά στο σπίτι και στην εργασία - ναι, υπήρχαν κάποτε κάποιοι που τραγουδούσαν χωρίς λόγο - κι έτσι είχα ένα μέτρο σύγκρισης, ένα αντίβαρο στην παιδική κρίσιμη ηλικία, όταν από την άλλη μεριά, από τα ραδιόφωνα - γιατί δεν υπήρχε άλλος τρόπος - δεχόμουνα τη χουντική ελαφροσκατίλα. Το έχω πει πολλές φορές, ας το πω ακόμα μια. Η παράδοση, και στη μουσική και στο στίχο, είναι όμορφη, λιτή, κοφτερή, αδιάλλακτη, περιπαικτική, τρομώδης, καίρια όπως η λάμα ενός μαχαιριού.
Ζεις, αν δεν κάνω λάθος, στον Τύρναβο, μακριά από τη μεγαλούπολη. Ποιες παραστάσεις σου έδωσε η παραμονή στην ελληνική επαρχία; Χρωστάμε σε αυτήν, άραγε, ένα κομμάτι του έργου σου;
Στον Τύρναβο έζησα μέχρι να τελειώσω το γυμνάσιο. Αργότερα στη Λάρισα και τα τελευταία χρόνια σε ένα μικρό χωριό στις παρυφές του Κισσάβου. Σίγουρα, πολλά από τα βιώματά μας περνάνε σε ότι κάνουμε αλλά, ειδικά στις «αφηρημένες» τέχνες, μεγαλύτερη τράπεζα πληροφοριών είναι το συλλογικό ασυνείδητο.
Τα τραγούδια σου έχουν ένα κινηματογραφικό άρωμα, μία πολλαπλότητα εικόνων και αφηγήσεων. Τελικά η σκηνοθεσία σου έμεινε κουσούρι; Ποιες ταινίες αγάπησες;
Φαίνεσαι διαβασμένος Ηρακλή. Οι πρώτες ταινίες που μου έρχονται στο νου είναι: Ο κλέφτης των ποδηλάτων, Το χάος, Αντρέι Ρουμπλιόφ, Ο νευρικός εραστής, Ο καιρός των τσιγγάνων, Il postino, Αλήθειες και Ψέματα, Ερωτική επιθυμία, Γόμμορα, Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο, Άσε το κακό να μπει. Άντε, φτάνει.
Έχεις δηλώσει ότι μαθήτευσες, ανάμεσα στα άλλα, στο έργο του Μάρει Μπούκτσιν και των κλασικών του αναρχισμού. Ενδεικτικά, στο «Σαν Μικέλε» αναφέρεσαι στον Μπακούνιν. Τι κρατάς από το πέρασμά σου από τον αναρχισμό;
Μάλλον εδώ ισχύει το λαρισαίικο «πέρασα και δεν ακούμπ’σα». Δεν είχα το σθένος να ακολουθήσω στην πράξη τις αρχές του αναρχισμού. Δεν ήμουνα ποτέ οργανωμένος. Είμαι μοναχικό άτομο με ερεβώδεις σκέψεις, ανίκανος να γλυκαθώ από το νέκταρ της συντροφικότητας. Έχω, νομίζω, μια αίσθηση δικαίου που με ψιλοκατευθύνει αλλά κατά τα άλλα βαδίζω στο περίπου, δεν έχω στέρεες ιδεολογικές βάσεις να με στηρίζουν. Αμφιταλαντεύομαι. Αναγνωρίζω ότι ο αναρχισμός είναι η ιδεολογία εκείνη που θέλει να προστατέψει, περισσότερο από κάθε άλλη, την ανθρώπινη - και όχι μόνο - αξιοπρέπεια. Αλλά δεν είναι η μόνη. Υπάρχουν κι άλλοι που παλεύουν για μια καλύτερη ζωή, για την ανέλιξη του ανθρώπου σε ψηλότερα επίπεδα πνευματικότητας, στοχασμού και απόλαυσης χωρίς να είναι αναρχικοί. Τελευταία έχει πέσει πολύ μισαλλοδοξία ακόμα και σ’ αυτόν το χώρο, το τελευταίο οχυρό της ελεύθερης σκέψης. Και με ζορίζει, αφού στα μάτια μου, η φιλοσοφία του αναρχισμού είναι ποίηση που βγήκε από το δρόμο της.
Υπάρχει περίπτωση να πραγματωθεί το «χαμένο όνειρο του ναύτη της Κροστάνδης», όπως λέει ένας στίχος σου από το «ποιος θα με θυμάται»; Τελικά, τι πήγε στραβά με το όραμα του σοσιαλισμού και της ανθρώπινης χειραφέτησης; Και ποια η συνέχεια;
Η περίπτωση της Κροστάνδης είναι χαρακτηριστικό δείγμα μισαλλοδοξίας από την πλευρά των Μπολσεβίκων αλλά και απόδειξη - άλλη μια - ότι η εξουσία φθείρει, ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα αλλά τα μέσα πρέπει να αντικαθρεφτίζουν αυτό που θέλεις να πετύχεις. Πώς να φτάσεις στην ανθρώπινη χειραφέτηση, όταν ο μηχανισμός που σε καθοδηγεί - ακόμα και με τις αγαθότερες των προθέσεων - είναι συγκεντρωτικός, καταπιεστικός και σε διαπλάθει έτσι ώστε να είσαι άβουλο όν χωρίς κρίση; Οι ναύτες της Κροστάνδης συμμετείχαν στον κοινό αγώνα κατά του Τσάρου αλλά μετά, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν μια μορφή άμεσης δημοκρατίας που είχαν φτιάξει, ήρθαν σε σύγκρουση με τους μπολσεβίκους που είχαν την κεντρική εξουσία. Αποτέλεσμα, η εξολόθρευσή τους από τους πρώην συντρόφους. Να θυμηθούμε και την Ισπανία του ’36; Όσο για το ποιά θα είναι η συνέχεια, δεν μπορώ να το ξέρω. Ποιά θα ήθελα να είναι, το ξέρω: Η αμεσοδημοκρατία, το χαμένο όνειρο του ναύτη της Κροστάνδης.
«όσες κι αν χτίζουν φυλακές / και αν ο κλοιός στενεύει / ο νους μας είναι αληταριό / που όλο θα δραπετεύει»· ένας στίχος που έχει σημαδέψει το έργο σου. Επαρκεί σήμερα η δραπέτευση του νου για να βγούμε από τις φυλακές του ΔΝΤ και της εκμετάλλευσης;
Δεν εννοώ να ξεφεύγεις από τα προβλήματα μέσα από τη φαντασίωση ή την τρέλα αλλά να δείχνεις στη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου ότι δεν υποτάσσεσαι.
Και κάτι «ελαφρύ» για το τέλος. Το «κερασάκι στην πάστα», η ΑΕΛ δηλαδή, απέκτησε καινούργιο γήπεδο. Θα αγοράσεις εισιτήριο διαρκείας, ή απέχεις γενικώς από τα γήπεδα;
Πάντα μου άρεσε να παίζω ποδόσφαιρο. Να παρακολουθώ, πολύ πιο λίγο. Και, αν εξαιρέσουμε την παιδική ηλικία, δεν ήμουν ποτέ οπαδός. Το να είσαι οπαδός, σε μεγαλύτερη ηλικία, είναι μιά καθαρά αντιδραστική στάση γιατί σημαίνει ότι θα υποστηρίξεις την ομάδα σου ακόμα κι όταν δεν έχει το δίκιο με το μέρος της. Σε αντίθεση με τη σπουδαία πνευματική στάση όσων αγωνίζονται για να μην αδικούνται οι άλλοι. Και καταλήγω με αυτό που δήλωσε ο Γκορ Βιντάλ: «Η νίκη δεν είναι και τίποτα σπουδαίο, γιατί σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να χάσει».
Πέμπτη, 22 Ιανουάριος 2009 05:00 Μαθιός Φρατζεσκάκης
Συνέντευξη Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Δεν νομίζω ότι στον τομέα της έμπνευσης παίζει τόσο ρόλο το εξωτερικό περιβάλλον όσο το εσωτερικό, αυτό που έχεις μέσα σου.
Θανάσης Παπακωνσταντίνου, συνθέτης
Συνέντευξη – παρουσίαση: Αντώνης Περιβολάκης
Επιμέλεια: Ματθαίος Φραντζεσκάκης
Το καλοκαίρι Ο Διονύσης Σαββόπουλος και ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έπαιξαν και στα Χανιά, στα πλαίσια της θερινής συναυλιακής περιοδείας τους. Με τον Θανάση, παλιό γνώριμο της "Πυξίδας", είχαμε μια συζήτηση και σας παρουσιάζουμε εδώ ένα μέρος της. Αμέσως μετά παρουσιάζουμε τον δίσκο "Σαμάνος" που είναι και η τελευταία δισκογραφική δουλειά του ενώ προχωράμε και στην παρουσίαση της πρώτης δικής του παραγωγής στην οποία δεν είναι ο ίδιος μέσα. Πρόκειται για τους - επίσης γνώριμους στην "Πυξίδα" -Night On Earthκαι την δουλειά τους "Second Hand"
Θανάση, να μας πεις πρώτα για τη συνεργασία σας με τον Διονύση που λειτούργησε σε δύο επίπεδα. Το ένα ήταν οι συναυλίες σας το χειμώνα στην Αθήνα και που συνεχίστηκαν με καλοκαιρινή περιοδεία, και το δεύτερο επίπεδο η δημιουργία αυτού του δίσκου, του "Σαμάνου". Θέλω να μιλήσουμε και για τη θεματική του δίσκου και για την συνεργασία αυτή καθ΄ αυτή.
Η συνεργασία μας ξεκίνησε ως δισκογραφική. Απευθύνθηκα στο Διονύση να τραγουδήσει τα τραγούδια, τα τραγούδια μου υπήρχανε, δεν έγιναν ειδικά για τον Σαββόπουλο. Προσπάθησα να βρω
εκείνα που του ταίριαζαν περισσότερο. Γιατί μου ήρθε αυτή η σκέψη; Μου καρφώθηκε ως ιδέα και χωρίς να το επεξεργαστώ, τη βλέπω και λίγο σαν παιχνίδι, αλλά σίγουρα έπαιξε ρόλο η συνολική εκτίμηση που έχω στο έργο του αλλά και στον τρόπο ερμηνείας του.
Μιλώντας όμως για τη δουλειά του Σαββόπουλου θα λέγαμε ότι όλο του το έργο είναι μια ποιητική κριτική. Ενώ εσένα η θεματική σου είναι άλλη.
Ναι αλλά έχουμε και κάποια κοινά στοιχεία. Για παράδειγμα δεν είμαστε ούτε εγώ ούτε αυτός πληθωρικοί σε καλολογικά στοιχεία. Είναι καθαρός σε αυτά που περιγράφει. Επίσης, συνολικά αν τον δούμε, το κάθε τραγούδι του έχει έναν δικό του κόσμο, δεν επαναλαμβάνεται. Τα τραγούδια του είναι, και αυτού, ξεχωριστές μονάδες. Είναι πολύ δύσκολο να φτιάχνεις τραγούδια και το καθένα να έχει το δικό του σύμπαν. Οι περισσότεροι επαναλαμβάνουν τη θεματική τους. Έχουμε λοιπόν τις διαφορές μας…
Ο Διονύσης είναι και πιο εγκεφαλικός
Ναι και μάλιστα είναι και πιο επίκαιρος στα τραγούδια του.
Εν αντιθέσει με σένα που έχεις μια θεματολογία πιο διαχρονική, πιο υπερκόσμια, πιο άφυλη
Ναι περιγράφω πιο άφυλα συναισθήματα, χωρίς να το επιδιώκω διανοητικά. Εγώ νομίζω πως ο πυρήνας του ανθρώπου δεν είναι το φύλο γιατί άμα το ανοίξεις κι αυτό, σαν ανοίγεις τα φύλλα ενός κρεμμυδιού, το φύλο δεν είναι το τελευταίο που συναντάς. Δηλαδή, αυτά που βιώνει κανείς σαν όν και όχι σαν άντρας ή σαν γυναίκα, είναι ακόμα πιο βαθιά τραβηγμένα. Και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον δεν έχω και πολλά ερωτικά τραγούδια. Για να επανέλθουμε όμως στο θέμα, εγώ είχα την άποψη να ξεκινήσουμε δισκογραφικά, όμως ο Διονύσης πίστευε ότι πρέπει πρώτα να δοκιμαστούν τα τραγούδια στο κοινό για να έρθουν αυτά εκεί που πρέπει. Ακολουθήσαμε κάτι ενδιάμεσο, ξεκινήσαμε κάτι στην αρχή με ηχογραφήσεις, σταματήσαμε, κάναμε τις ζωντανές εμφανίσεις και μετά επανήλθαμε και συνεχίσαμε και το καλοκαίρι. Δεν μπορώ ακόμα ούτε καν το δισκογραφικό μέρος της συνεργασίας να κρίνω, διότι όπως και σε κάθε δισκογραφική δουλειά που απαιτεί ένα μεγάλο διάστημα προβών, ηχογραφήσεων μίξεων κλπ, χάνεις τη γενική αίσθηση γιατί μπαίνεις πολύ μέσα και δεν καταλαβαίνεις πια τι γίνεται. Έτσι δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να κρίνω το δισκογραφικό μέρος της συνεργασίας, θα μπορέσω μετά από 2-3 χρόνια, τότε θα τα ακούσω με άλλο αυτί.
Τι κερδίσατε οι δυο σας από αυτή τη συνεργασία; - και δεν εννοώ οικονομικά…
Δεν γίνονται αυτές οι συνεργασίες στη λογική του κέρδους, γίνεται για να υπηρετήσεις την τέχνη. Περισσότερο από μια ιδέα που είχα και από μια λαχτάρα να υπάρξει ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που θα μου αρέσει και δεν θα ντρέπομαι γι΄ αυτό. Τώρα μπορώ να πω ότι είμαι ευχαριστημένος αλλά και πάλι, δεν έχω καταλήξει, έχω χάσει λίγο τη μπάλα.
Μου δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι ο ήχος στον "Σαμάνο" είναι λίγο πιο λουστρινάτος, πιο τυποποιημένος σε σχέση με τις προηγούμενες δουλειές σου, κυρίως τις πρώτες που αναδείκνυαν έναν πιο πρωτόγονο ήχο, είναι έτσι;
Κοίταξε, ο ήχος είναι πιο ωραίος, τον προσέξαμε ιδιαιτέρως, πήγε στην Αμερική σε έναν τύπο εξειδικευμένο που έκανε το mastering, ανέδειξε τις συχνότητες, όλα αυτά... Δεν σημαίνει ότι είναι τυποποιημένος. Πιθανώς να σου δημιουργεί αυτήν την εντύπωση η ερμηνεία του Διονύση. Είναι μια φωνή που έχει ακουστεί, είναι οικεία, δεν έχει τη δική μου φωνή του "αγροίκου". Μάλιστα σε αυτόν το δίσκο αυτοσχεδιάσαμε πολύ περισσότερο σε σχέση με άλλες δουλειές όπως για παράδειγμα της "Αγρύπνιας".
Όσον αφορά το τυπικό κομμάτι της συνεργασίας σας, αυτή θα συνεχιστεί;
Όχι, με το τέλος του καλοκαιριού, θα τραβήξει ο καθένας το δρόμο του. Νομίζω ότι ήτανε μια εμπειρία και για τους δυο. Πάντοτε, όταν υπάρχει μια συνεργασία, ο καθένας κάτι ανακαλύπτει, κάτι αφήνει από αυτό που ήτανε. Δε μπορεί δηλαδή, μια συνεργασία να μην αφήνει και κάποιο συμβιβασμό σε σχέση με αυτό που έκανες, αλλά πάντα παίρνεις καινούρια πράγματα.
Και τι γίνεται τώρα με άλλες συνεργασίες;
Έχω στο μυαλό μου διάφορα πράγματα. Με τον Γιάννη Χαρούλη κατ΄ αρχήν που "έχουμε ανοίξει τον τραχανά", ξεκινάμε γύρω στον Νοέμβρη τις ηχογραφήσεις… είναι πολλά όμως και όλα τα υπόλοιπα που σκέφτομαι να κάνω. Να έχουμε υγεία, που είναι το βασικότερο, υγεία, καλή διάθεση και έμπνευση. Πάντως, σχεδόν έχω πει να μην κάνω τίποτα τους χειμώνες, εκτός αν κάτσει κάτι έκτακτο, καμιά αυτοδιοργάνωση, να παίξω σε κάποιο χώρο που να μην έχει σερβιτόρους, να μην έχει φιστίκια, να ξεφύγω απ΄ όλα αυτά τα πράγματα. Αν βρω κάποιο τέτοιο χώρο, κάτι μπορεί να κάνω χειμωνιάτικα.
Θανάση, σε έχει βοηθήσει που τα τελευταία 2-3 χρόνια απομακρύνθηκες από την πόλη της Λάρισας και μένεις στο Μεταξοχώρι;
Με έχει βοηθήσει, σαν άνθρωπο, μόνο.
Δεν σε έχει βοηθήσει στο επίπεδο της έμπνευσης;
Δεν νομίζω ότι στον τομέα της έμπνευσης παίζει τόσο ρόλο το εξωτερικό περιβάλλον όσο το εσωτερικό, αυτό που έχεις μέσα σου. Δεν σημαίνει πως αν πας σε ένα χώρο ειδυλλιακό θα σου κατεβούν ιδέες. Μπορεί να μην σου έρθει απολύτως τίποτα. Από την άλλη μπορεί να είσαι στο κελί της φυλακής και να βγάζεις τα άπειρα πράγματα. Είναι ανεξιχνίαστος ο τρόπος που συμβαίνουν αυτά. … και καλά κάνουν κιόλας…
Αποτιμώντας τη σχέση σου με την οικογένεια, είναι μεγάλη η θυσία της μουσικής, έτσι; Στο τραγούδι "Αυτό" που μιλάει για τη κινητήρια δύναμη της έμπνευσης, και στο στίχο "αυτό που δεν ξέρεις ούτε εσύ που μ΄ αγάπησες…" θέλεις να υπονοήσεις κάτι γι΄ αυτό το θέμα;
Κοίταξε, πραγματικά πιστεύω πως ο δημιουργός πρέπει να είναι μοναχόλυκος, να μην κάνει οικογένεια. Όχι τόσο για τον ίδιο όσο για τους άλλους. Επειδή τα βάρη που κανονικά, μοιράζεσαι στα ίσα με τον σύντροφό σου όταν κάνεις οικογένεια, δεν έχουν ισομερή κατανομή, όταν, ας πούμε, είσαι μουσικός. Η μουσική σε αρπάζει και σε κάνει μονομανή και δεν σε αφήνει να δεις κάτι άλλο. Δεν μπορείς να είσαι με το ένα πόδι μέσα. Αυτό, εκ των πραγμάτων, ρίχνει τα βάρη τα οικογενειακά στο άλλο μέλος. Τότε, αν τον αγαπάς βρίσκεσαι στο δίλημμα "τι κάνω, τώρα;". Από τη μια θες να είσαι ειλικρινής, ο εαυτός σου, και λες "εγώ αγαπώ αυτό το πράγμα και θέλω να αφιερωθώ", από την άλλη ρίχνεις παραπανίσια βάρη στον άνθρωπο που αγαπάς. Είναι ψιλοαδιέξοδο. Αλλά στην ουσία βαδίζουμε στη ζωή χωρίς σχεδιασμό πάντα βαδίζουμε … στην τύχη. Πως είναι όταν πέφτει η βροχή στο χώμα και κάνει αυλάκια στα σημεία που το βρίσκει πιο αφράτο;… Νομίζω έτσι κινείται και η ζωή μας, κινούμαστε πάντα, μα πάντα, προς τα εκεί που θεωρούμε ότι είναι το πιο εύκολο για εμάς.
Αυτό μας παραπέμπει στη Φυσική … στην αρχή της ελάχιστης ενέργειας
Δεν ξέρω, μπορεί κάτι το οποίο είναι εύκολο για εμάς, για τον άλλον να είναι τρομερά δύσκολο.
Προφανώς, αν εσύ αφεθείς στη μουσική, αυτή από μόνη της σου δίνει περισσότερη ενέργεια, ενώ σε κάποιον άλλον μπορεί να αντλεί από αυτόν. Το τι δίνει ενέργεια στον καθένα μας και το τι απομυζά από εμάς ενέργεια, είναι κάτι σχετικό, έχει να κάνει με τον κάθε ξεχωριστό άνθρωπο.
Βέβαια, έχεις δίκιο σε αυτό, είναι το ισοζύγιο. Γι΄ αυτό κι εγώ, παρ΄ ότι κουράζομαι, μην νομίζεις, δεν είναι θέμα έμπνευσης μιας στιγμής, έχω περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου μέσα σε τέσσερις τοίχους, σχεδόν δεν έζησα… χωρίς ταξίδια, χωρίς εξόδους, σχεδόν σαν ερημίτης. Αφού κάποιες φορές αναρωτιέμαι: τι κάνω τώρα; μπας και χάνομαι; Μήπως φεύγει η ζωή έτσι; Αλλά από την άλλη σκέφτομαι πως ίσως να είμαι φτιαγμένος γι΄ αυτό να είμαι κλεισμένος σε τέσσερις τοίχους και να κάνω μουσική.
Τα παιδιά σου σήμερα, κουβαλούν το "βάρος" του Θανάση;
Όχι, δεν νομίζω πως έχουν ούτε κόμπλεξ κατωτερότητας, ούτε ανωτερότητας, πιστεύω πως κι εμείς βοηθήσαμε σαν γονείς όσο μπορούσαμε. Μάλιστα κάποιες φορές ντρέπονται κιόλας να το πουν πως ο πατέρας τους, ας πούμε, ασχολείται με τη μουσική. Δεν διακρίνονται από έπαρση.
Ασχολούνται και τα παιδιά ου με τη μουσική έτσι;
Ναι ασχολούνται και οι δύο μάλιστα ο ένας, ο Κωσταντής, ασχολείται λίγο περισσότερο, έχει και κάνει και τη μουσική για μια ταινία. Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες, παρά το ότι είναι δίδυμοι. Θα δούμε πώς θα συνεχίσουν τα παιδιά, προσπαθώ κι εγώ να τα βοηθήσω όπου με χρειάζονται, πιστεύω πως θα μπορέσω να βοηθήσω κυρίως σαν παραγωγός.
Σε ευχαριστούμε. Καλή έμπνευση, καλή συνέχεια…
Μιλώντας όμως για τη δουλειά του Σαββόπουλου θα λέγαμε ότι όλο του το έργο είναι μια ποιητική κριτική. Ενώ εσένα η θεματική σου είναι άλλη.
Ναι αλλά έχουμε και κάποια κοινά στοιχεία. Για παράδειγμα δεν είμαστε ούτε εγώ ούτε αυτός πληθωρικοί σε καλολογικά στοιχεία. Είναι καθαρός σε αυτά που περιγράφει. Επίσης, συνολικά αν τον δούμε, το κάθε τραγούδι του έχει έναν δικό του κόσμο, δεν επαναλαμβάνεται. Τα τραγούδια του είναι, και αυτού, ξεχωριστές μονάδες. Είναι πολύ δύσκολο να φτιάχνεις τραγούδια και το καθένα να έχει το δικό του σύμπαν. Οι περισσότεροι επαναλαμβάνουν τη θεματική τους. Έχουμε λοιπόν τις διαφορές μας…
Ο Διονύσης είναι και πιο εγκεφαλικός
Ναι και μάλιστα είναι και πιο επίκαιρος στα τραγούδια του.
Εν αντιθέσει με σένα που έχεις μια θεματολογία πιο διαχρονική, πιο υπερκόσμια, πιο άφυλη
Ναι περιγράφω πιο άφυλα συναισθήματα, χωρίς να το επιδιώκω διανοητικά. Εγώ νομίζω πως ο πυρήνας του ανθρώπου δεν είναι το φύλο γιατί άμα το ανοίξεις κι αυτό, σαν ανοίγεις τα φύλλα ενός κρεμμυδιού, το φύλο δεν είναι το τελευταίο που συναντάς. Δηλαδή, αυτά που βιώνει κανείς σαν όν και όχι σαν άντρας ή σαν γυναίκα, είναι ακόμα πιο βαθιά τραβηγμένα. Και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον δεν έχω και πολλά ερωτικά τραγούδια. Για να επανέλθουμε όμως στο θέμα, εγώ είχα την άποψη να ξεκινήσουμε δισκογραφικά, όμως ο Διονύσης πίστευε ότι πρέπει πρώτα να δοκιμαστούν τα τραγούδια στο κοινό για να έρθουν αυτά εκεί που πρέπει. Ακολουθήσαμε κάτι ενδιάμεσο, ξεκινήσαμε κάτι στην αρχή με ηχογραφήσεις, σταματήσαμε, κάναμε τις ζωντανές εμφανίσεις και μετά επανήλθαμε και συνεχίσαμε και το καλοκαίρι. Δεν μπορώ ακόμα ούτε καν το δισκογραφικό μέρος της συνεργασίας να κρίνω, διότι όπως και σε κάθε δισκογραφική δουλειά που απαιτεί ένα μεγάλο διάστημα προβών, ηχογραφήσεων μίξεων κλπ, χάνεις τη γενική αίσθηση γιατί μπαίνεις πολύ μέσα και δεν καταλαβαίνεις πια τι γίνεται. Έτσι δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να κρίνω το δισκογραφικό μέρος της συνεργασίας, θα μπορέσω μετά από 2-3 χρόνια, τότε θα τα ακούσω με άλλο αυτί.
Τι κερδίσατε οι δυο σας από αυτή τη συνεργασία; - και δεν εννοώ οικονομικά…
Δεν γίνονται αυτές οι συνεργασίες στη λογική του κέρδους, γίνεται για να υπηρετήσεις την τέχνη. Περισσότερο από μια ιδέα που είχα και από μια λαχτάρα να υπάρξει ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που θα μου αρέσει και δεν θα ντρέπομαι γι΄ αυτό. Τώρα μπορώ να πω ότι είμαι ευχαριστημένος αλλά και πάλι, δεν έχω καταλήξει, έχω χάσει λίγο τη μπάλα.
Μου δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι ο ήχος στον "Σαμάνο" είναι λίγο πιο λουστρινάτος, πιο τυποποιημένος σε σχέση με τις προηγούμενες δουλειές σου, κυρίως τις πρώτες που αναδείκνυαν έναν πιο πρωτόγονο ήχο, είναι έτσι;
Κοίταξε, ο ήχος είναι πιο ωραίος, τον προσέξαμε ιδιαιτέρως, πήγε στην Αμερική σε έναν τύπο εξειδικευμένο που έκανε το mastering, ανέδειξε τις συχνότητες, όλα αυτά... Δεν σημαίνει ότι είναι τυποποιημένος. Πιθανώς να σου δημιουργεί αυτήν την εντύπωση η ερμηνεία του Διονύση. Είναι μια φωνή που έχει ακουστεί, είναι οικεία, δεν έχει τη δική μου φωνή του "αγροίκου". Μάλιστα σε αυτόν το δίσκο αυτοσχεδιάσαμε πολύ περισσότερο σε σχέση με άλλες δουλειές όπως για παράδειγμα της "Αγρύπνιας".
Όσον αφορά το τυπικό κομμάτι της συνεργασίας σας, αυτή θα συνεχιστεί;
Όχι, με το τέλος του καλοκαιριού, θα τραβήξει ο καθένας το δρόμο του. Νομίζω ότι ήτανε μια εμπειρία και για τους δυο. Πάντοτε, όταν υπάρχει μια συνεργασία, ο καθένας κάτι ανακαλύπτει, κάτι αφήνει από αυτό που ήτανε. Δε μπορεί δηλαδή, μια συνεργασία να μην αφήνει και κάποιο συμβιβασμό σε σχέση με αυτό που έκανες, αλλά πάντα παίρνεις καινούρια πράγματα.
Και τι γίνεται τώρα με άλλες συνεργασίες;
Έχω στο μυαλό μου διάφορα πράγματα. Με τον Γιάννη Χαρούλη κατ΄ αρχήν που "έχουμε ανοίξει τον τραχανά", ξεκινάμε γύρω στον Νοέμβρη τις ηχογραφήσεις… είναι πολλά όμως και όλα τα υπόλοιπα που σκέφτομαι να κάνω. Να έχουμε υγεία, που είναι το βασικότερο, υγεία, καλή διάθεση και έμπνευση. Πάντως, σχεδόν έχω πει να μην κάνω τίποτα τους χειμώνες, εκτός αν κάτσει κάτι έκτακτο, καμιά αυτοδιοργάνωση, να παίξω σε κάποιο χώρο που να μην έχει σερβιτόρους, να μην έχει φιστίκια, να ξεφύγω απ΄ όλα αυτά τα πράγματα. Αν βρω κάποιο τέτοιο χώρο, κάτι μπορεί να κάνω χειμωνιάτικα.
Θανάση, σε έχει βοηθήσει που τα τελευταία 2-3 χρόνια απομακρύνθηκες από την πόλη της Λάρισας και μένεις στο Μεταξοχώρι;
Με έχει βοηθήσει, σαν άνθρωπο, μόνο.
Δεν σε έχει βοηθήσει στο επίπεδο της έμπνευσης;
Δεν νομίζω ότι στον τομέα της έμπνευσης παίζει τόσο ρόλο το εξωτερικό περιβάλλον όσο το εσωτερικό, αυτό που έχεις μέσα σου. Δεν σημαίνει πως αν πας σε ένα χώρο ειδυλλιακό θα σου κατεβούν ιδέες. Μπορεί να μην σου έρθει απολύτως τίποτα. Από την άλλη μπορεί να είσαι στο κελί της φυλακής και να βγάζεις τα άπειρα πράγματα. Είναι ανεξιχνίαστος ο τρόπος που συμβαίνουν αυτά. … και καλά κάνουν κιόλας…
Αποτιμώντας τη σχέση σου με την οικογένεια, είναι μεγάλη η θυσία της μουσικής, έτσι; Στο τραγούδι "Αυτό" που μιλάει για τη κινητήρια δύναμη της έμπνευσης, και στο στίχο "αυτό που δεν ξέρεις ούτε εσύ που μ΄ αγάπησες…" θέλεις να υπονοήσεις κάτι γι΄ αυτό το θέμα;
Κοίταξε, πραγματικά πιστεύω πως ο δημιουργός πρέπει να είναι μοναχόλυκος, να μην κάνει οικογένεια. Όχι τόσο για τον ίδιο όσο για τους άλλους. Επειδή τα βάρη που κανονικά, μοιράζεσαι στα ίσα με τον σύντροφό σου όταν κάνεις οικογένεια, δεν έχουν ισομερή κατανομή, όταν, ας πούμε, είσαι μουσικός. Η μουσική σε αρπάζει και σε κάνει μονομανή και δεν σε αφήνει να δεις κάτι άλλο. Δεν μπορείς να είσαι με το ένα πόδι μέσα. Αυτό, εκ των πραγμάτων, ρίχνει τα βάρη τα οικογενειακά στο άλλο μέλος. Τότε, αν τον αγαπάς βρίσκεσαι στο δίλημμα "τι κάνω, τώρα;". Από τη μια θες να είσαι ειλικρινής, ο εαυτός σου, και λες "εγώ αγαπώ αυτό το πράγμα και θέλω να αφιερωθώ", από την άλλη ρίχνεις παραπανίσια βάρη στον άνθρωπο που αγαπάς. Είναι ψιλοαδιέξοδο. Αλλά στην ουσία βαδίζουμε στη ζωή χωρίς σχεδιασμό πάντα βαδίζουμε … στην τύχη. Πως είναι όταν πέφτει η βροχή στο χώμα και κάνει αυλάκια στα σημεία που το βρίσκει πιο αφράτο;… Νομίζω έτσι κινείται και η ζωή μας, κινούμαστε πάντα, μα πάντα, προς τα εκεί που θεωρούμε ότι είναι το πιο εύκολο για εμάς.
Αυτό μας παραπέμπει στη Φυσική … στην αρχή της ελάχιστης ενέργειας
Δεν ξέρω, μπορεί κάτι το οποίο είναι εύκολο για εμάς, για τον άλλον να είναι τρομερά δύσκολο.
Προφανώς, αν εσύ αφεθείς στη μουσική, αυτή από μόνη της σου δίνει περισσότερη ενέργεια, ενώ σε κάποιον άλλον μπορεί να αντλεί από αυτόν. Το τι δίνει ενέργεια στον καθένα μας και το τι απομυζά από εμάς ενέργεια, είναι κάτι σχετικό, έχει να κάνει με τον κάθε ξεχωριστό άνθρωπο.
Βέβαια, έχεις δίκιο σε αυτό, είναι το ισοζύγιο. Γι΄ αυτό κι εγώ, παρ΄ ότι κουράζομαι, μην νομίζεις, δεν είναι θέμα έμπνευσης μιας στιγμής, έχω περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου μέσα σε τέσσερις τοίχους, σχεδόν δεν έζησα… χωρίς ταξίδια, χωρίς εξόδους, σχεδόν σαν ερημίτης. Αφού κάποιες φορές αναρωτιέμαι: τι κάνω τώρα; μπας και χάνομαι; Μήπως φεύγει η ζωή έτσι; Αλλά από την άλλη σκέφτομαι πως ίσως να είμαι φτιαγμένος γι΄ αυτό να είμαι κλεισμένος σε τέσσερις τοίχους και να κάνω μουσική.
Τα παιδιά σου σήμερα, κουβαλούν το "βάρος" του Θανάση;
Όχι, δεν νομίζω πως έχουν ούτε κόμπλεξ κατωτερότητας, ούτε ανωτερότητας, πιστεύω πως κι εμείς βοηθήσαμε σαν γονείς όσο μπορούσαμε. Μάλιστα κάποιες φορές ντρέπονται κιόλας να το πουν πως ο πατέρας τους, ας πούμε, ασχολείται με τη μουσική. Δεν διακρίνονται από έπαρση.
Ασχολούνται και τα παιδιά ου με τη μουσική έτσι;
Ναι ασχολούνται και οι δύο μάλιστα ο ένας, ο Κωσταντής, ασχολείται λίγο περισσότερο, έχει και κάνει και τη μουσική για μια ταινία. Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες, παρά το ότι είναι δίδυμοι. Θα δούμε πώς θα συνεχίσουν τα παιδιά, προσπαθώ κι εγώ να τα βοηθήσω όπου με χρειάζονται, πιστεύω πως θα μπορέσω να βοηθήσω κυρίως σαν παραγωγός.
Σε ευχαριστούμε. Καλή έμπνευση, καλή συνέχεια…
Θανάσης Παπακωνσταντίνου-Η συνέντευξη Πηγή: Παραλληλογράφος
Θα ήθελες κατ’ αρχήν να πεις κάτι για την πρόσφατη μεγάλη απώλεια της ελληνικής μουσικής, τον θάνατο του Νίκου Παπάζογλου;
Ένας άνθρωπος με συνεπή πορεία, από το «Η Εκδίκηση Της Γυφτιάς» μέχρι τις τελευταίες του προσωπικές δουλειές, μια πορεία που προσέφερε πολλά στην ελληνική μουσική. Προσέφερε όμως και στους ομότεχνούς του βοηθώντας, ανοίγοντας τον δρόμο σε αρκετούς από αυτούς, ένας εκ των οποίων ήμουν κι εγώ. Να μην ξεχάσω βέβαια και το στούντιό του, το «Αγροτικόν», όπου όχι μόνον ηχογραφήθηκαν τόσοι σπουδαίοι δίσκοι, αλλά, όπως ξέρει όποιος είχε μπει εκεί, είχε μια ατμόσφαιρα σχεδόν μυσταγωγίας, η αίθουσα ηχογραφήσεων ήταν κυριολεκτικά σαν να αγκαλιάζει τους μουσικούς. Και βέβαια ο κόσμος τον αντάμειψε γενναιόδωρα για όλα αυτά με την τόση αγάπη που πάντα του έδειχνε…
Σε έχει επηρεάσει στην προσωπική σου ζωή, από οικονομικής πλευράς και/ή όποιας άλλης, η «εποχή του Μνημονίου»;
Έχω γνωστό που αυτοκτόνησε για οικονομικούς -κυρίως- λόγους και άλλους που βρίσκονται στα πρόθυρα της απελπισίας για τον ίδιο λόγο. Δεν γίνεται να είμαι απαθής απέναντι σ’ αυτό…
Ας αρχίσουμε ανάποδα αυτή τη φορά, κάνοντας την αυτοκριτική μας. Εγώ, εσύ, όλοι μας, όλοι οι πολίτες αυτής της χώρας φταίμε, έχουμε μερίδιο για το ότι φτάσαμε σε αυτό το χάλι;
Η κρίση αυτή που μας έχει επιβληθεί και ξεζουμίσει είναι κρίση της οικονομίας της εκμετάλλευσης και δεν βλέπω γιατί πρέπει να φορτώνονται με ενοχές οι πολίτες που είναι οι τελευταίες τρύπες του ζουρνά. Το μόνο που μπορώ να προσάψω είναι μια ελαφρομυαλιά σ’ όσους «τσίμπησαν» και ξόδευαν πάνω από τις αντοχές τους.
Κατάγεσαι και ζεις ακόμη σε μια κατ’ εξοχήν αγροτική περιοχή, πιθανότατα το πιο κατάλληλο μέρος για γεωργία στην Ελλάδα. Μια από τις αιτίες που μας έφεραν στο σημείο να έχουμε αυτό το τεράστιο χρέος είναι βέβαια η διάλυση του παραγωγικού ιστού της χώρας, διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από τη μεταπολίτευση και άρχισε βέβαια από τη γεωργία. Αυτό που θέλω να μου πεις από την προσωπική σου εμπειρία, από όσα βλέπεις γύρω σου όλα αυτά τα χρόνια, είναι αν οι ίδιοι οι αγρότες είναι θύματα ή συνένοχοι σε αυτή την υπόθεση.
Κυρίως είναι θύματα… Γιατί το μέγιστο του κόπου τους πηγαίνει στις εταιρείες φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και στους εμπόρους. Αλλά είναι και θύτες γιατί στο όνομα του κέρδους ρίχνουν, χωρίς αναστολές οι περισσότεροι, διάφορα δηλητήρια στις καλλιέργειές τους καταστρέφοντας το φυσικό περιβάλλον και βάζοντας σε κίνδυνο τις ζωές των καταναλωτών αλλά και τις δικές τους.
Θα σου ζητήσω να θυμηθείς το επάγγελμα που σπούδασες και ασκούσες αρκετά παλαιότερα για να μου απαντήσεις σε κάτι. Δημόσια έργα, αυτό το τεράστιο ζήτημα που σχετίζεται με τη χρεωκοπία μας και όχι μόνο… Πες μου λοιπόν ως μηχανικός τόσο τα περιβόητα ολυμπιακά όσο και όλα τα υπόλοιπα, από δρόμους μέχρι το μικρότερο σχολείο, τα πληρώνουμε σε υπέρμετρα μεγάλο κόστος ή όχι; Αν ναι, γιατί διάβολο συμβαίνει αυτό; Και κυρίως υπήρχε, υπάρχει τρόπος να τα πληρώνουμε λιγότερο και να είναι της ίδιας ή και καλύτερης ίσως ποιότητας;
Σε μια κοινωνία που έχει θεοποιήσει το κέρδος είναι λογικό να συμβαίνουν αυτά. Η λύση κατ’ εμέ είναι η διάσπαση του κράτους σε μικρές αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες, όπου οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους, συναποφασίζουν αμεσοδημοκρατικά και, όσον αφορά τα διάφορα έργα, συμμετέχουν στην κατασκευή ή συνεπιστατούν όταν δεν μπορούν να το φτιάξουν οι ίδιοι.
Και με την ευκαιρία χάρηκες ή λυπήθηκες που μας πήραν πίσω τους Μεσογειακούς και δεν θα μπορέσει να ζήσει και η Θεσσαλία τις στιγμές «αθλητικού κλέους» που έζησε η Αθήνα το 2004;
Καρφί δεν μου καίγεται για τους αγώνες της ντόπας!
Ξέροντας ότι συμμετέχεις σε αυτό το κίνημα τι θα είχες να απαντήσεις στους κυβερνητικούς ή όποιους άλλους θα σου έλεγαν ότι μη πληρώνοντας διόδια πρώτον επιβαρύνεις το εθνικό μας χρέος, δεύτερον -και όπως οι φοροδιαφεύγοντες- κλέβεις τους συμπολίτες σου και τρίτον συμβάλλεις στην περαιτέρω υποβάθμιση της ζωής στη χώρα;
Η συμμετοχή μου στο κίνημα δηλώνει ανυπακοή απέναντι σε άδικους νόμους. Δεν πρέπει να σκύβουμε το κεφάλι και να σεβόμαστε νόμους που είναι αποτέλεσμα συναλλαγής μεταξύ ξεφτιλισμένων πολιτικών και άπληστων μεγαλοτάδε. Δεν είναι καμιά μεγάλη επανάσταση το κίνημα κατά των διοδίων. Είναι όμως μιά αρχή, ένας πυρήνας που θα μας εθίσει στην ακηδεμόνευτη αλληλεγγύη, ένα δοκιμαστήριο για να ξεπεράσουμε τον φόβο που τόσο επίμονα σταλάζουν μέσα μας οι εξουσιάζοντες.
Τελικά, με το χέρι στην καρδιά, πιστεύεις ότι υπήρχε άλλος τρόπος δανεισμού ή η τρόικα ήταν μονόδρομος;
Νομίζω ότι η λύση -επώδυνη αλλά παλικαρίσια- ήταν να πούμε στους δανειστές «πάρτε την τρόικά μας» και να γυρίσουμε στη δραχμή ή σε οποιοδήποτε άλλο σκατονόμισμα θέλαμε. Οι οικονομικές απώλειες θα ήταν πιο δίκαιες και μετά από καμιά εικοσαριά χρόνια θα περνούσαμε και πάλι το κατώφλι της τρυφηλότητας.
Και για να φύγουμε λίγο από τα δικά μας, αλλά μένοντας στο θέμα και στη γειτονιά μας, βλέπεις αυτά που συμβαίνουν στις αραβικές χώρες ως θετική εξέλιξη ή είσαι από εκείνους τους σκεπτικιστές που φοβούνται ένα καπέλωμα της λαϊκής εξέγερσης από τον θρησκευτικό, ισλαμικό φονταμενταλισμό με αποτέλεσμα μια κατάσταση ίσως χειρότερη και από αυτή που επικρατούσε ως τώρα;
Είμαι υπέρ της ελευθερίας και ενάντια στη μισαλλοδοξία απ’ όπου κι αν προέρχεται, από τα δεξιά, τα αριστερά ή οπουδήποτε αλλού. Στις χώρες αυτές υπήρχαν δικατατορικά / απολυταρχικά καθεστώτα και ήταν φυσικό οι άνθρωποι να ξεσηκωθούν εναντίον τους. Θέλω να πιστεύω ότι οι εξεγέρσεις δεν θα οδηγήσουν σε άλλου τύπου, αλλά εξίσου μη δημοκρατικές καταστάσεις.
Από εκεί και πέρα καλό είναι οι λαοί να αφήνονται να λύνουν μόνοι τα προβλήματά τους και σαφώς με ενοχλεί η ανάμειξη Αμερικανών και ΝΑΤΟ στη Λιβύη. Δεν αποτελεί όμως έκπληξη καθώς οι Αμερικανοί παίζουν τον ρόλο του χωροφύλακα της περιοχής εδώ και δεκαετίες.
Μιλώντας για δυσάρεστες εκπλήξεις σε σόκαρε η πυρηνική καταστροφή στην Ιαπωνία;
Αν κάτι είναι σοκαριστικό, είναι η ηλιθιότητα των Ιαπώνων, είναι η χώρα που πρώτη υπέστη μια τεράστια καταστροφή εξ αιτίας της πυρηνικής ενέργειας και όχι μόνο πολύ σύντομα άρχισαν να τη χρησιμοποιούν οι ίδιοι, αλλά και, όπως αποδείχθηκε, ιδιαίτερα εκτεταμένα. Δεν θα μπορούσα να είμαι περισσότερο αντίθετος στην πυρηνική ενέργεια για πολλούς λόγους και ένας από αυτούς είναι ότι είναι και ο πιο συγκεντρωτικός από όλους τους τρόπους παραγωγής ενέργειας. Θα μπορούσα, μιλώντας σε επιστημονικό πλαίσιο, να τον παραλληλίσω με τη δικτατορία, τόσο συγκεντρωτικός είναι από τεχνολογικής πλευράς. Θα ήθελα επίσης να πω πως το ότι είναι ένας φθηνός τρόπος παραγωγής ενέργειας δεν είναι απλά ένας μύθος, αλλά ένα ψέμα που προσπαθούν να μας κάνουν να χάψουμε οι υποστηρικτές της. Αν συνυπολογιστεί το κόστος συντήρησης των εγκαταστάσεων, διαχείρισης των καταλοίπων και προφύλαξης από αυτά και η περιβαλλοντική επιβάρυνση είναι σαφέστατα το δαπανηρότερο είδος ενέργειας
